ÖZ
İlk uygulamaları madencilik sektöründe olan jeoistatistik, veri analizi için kullanılan en önemli yöntemlerden birisidir. Jeoistatistiksel yöntemlerin temelinde bölgesel değişkenler teorisi yer almaktadır. Bölgesel değişkenler belirli bölgeye özgü olan ve en azından bir koordinatla ifade edilebilen kalınlık, tenör, vb. değişkenlerdir. Bölgesel değişkenler rastlantı fonksiyonun aldığı bir değer şeklinde ifade edilirler. Yatağın her x noktası için bir rastlantı değişkeni Z(x) tanımlanmaktadır (x ∈ Z(x)). Bu rastlantı değişkenlerinin tümü bir rastlantı fonksiyonu oluşturur. Rastlantı fonksiyonu ile metal tenörü, rezerv miktarı, topoğrafik değişkenler (tabaka kalınlığı, örtü tabaka kalınlığı vs.), gözeneklilik ve geçirimlilik (petrol rezervuarları, akifer), toprak ve akarsu sedimanlarındaki jeokimyasal iz element konsantrasyonu, toprak, su ve atmosferdeki kirlilik konsantrasyonu, su sıcaklığı, tuzluluk, yoğunluk gibi değişkenler modellenebilir. Modelleme de en önemli aşama variogram fonkiyonunun belirlenmesidir. Variogram fonksiyonu, bölgesel değişkenin çeşitli özelliklerinin (anizotropi, etki mesafesi) sayısal olarak belirlenmesi yanında, bilinmeyen noktalardaki değerleri kestirmek için de kullanılmaktadır. Bu işlem kriging olarak adlandırılır. Bazı durumlarda amaç bilinmeyen değeri kestirmek değil, o değerin kökenini anlamaktır. Bu gibi durumlarda ise faktöriyel kriging yaygın olarak kullanılır (Goovaerts, 1992).
Faktöriyel kriging (FK) çok değişkenli kestirimlerde kullanılan bir tekniktir ve ilk kez Matheron (1982) tarafından bölgesel değişkeni, haritalanabilecek bileşenlere ayırmak amacıyla geliştirilmiştir. Her bölgesel değişkenin variogramla belirlenen yapılarının her biri, belirli ölçeklerde, faktöriyel kriging ile ayrıştırılabilir ve farklı haritalamalar sağlanabilir (Batista, 1998; Batista et al, 2001).
Faktöriyel kriging analizi üç temel aşamadan oluşmaktadır (Goovaerts et al 1993): variogram, faktöriyel analiz ve kriging/eş-kriging.
- Teorik modellerin uyarlanabileceği uzaysal ölçekli yapıların ve sayılarının seçileceği deneysel variogramların belirlenmesi (genelde bölgesel/eşbölgesel doğrusal model kullanılır)
- Uzaysal bileşenlerin varyans-kovaryans matriksine/variogram matrisine ayrıştırma metodunun uygulanması (genellikle temel bileşen analizi/izgesel ayrıştırma)
- Bir özel lokasyonun kestirimi için her bir faktörün bağıl katkısını belirlemek amacıyla bölgeselleştirilmiş faktörlerin kriging/eş-krigingle kestirimi ve haritalanması
Günümüze kadar literaturde ayrıştırma yöntemi olarak izgesel ayrıştırma yöntemi kullanılmaktadır. Bu çalışma ile alternatif ayrıştırma yöntemlerinin (Cholesky Ayrıştırması, Simetrik Ayrıştırma, Cholesky-İzgesel Ayrıştırma) performansları, avantaj ve dezavantajları değerlendirilecek ve sunulacaktır.
0 yorum:
Yorum Gönder