ÖZ
Açısal momentuma sahip bir gaz zamanla basıklaşarak disk biçimini alır. En bilinen örnek disk biçimli galaksiler olmak üzere pek çok astrofiziksel sistem disk içerir. Gezegen sistemlerinin yıldız etrafındaki diskin evrimi sonucunda ortaya çıktığı düşünülmektedir. Genç yıldızların etrafında disklerin gözlenmesi bu düşünceyi desteklemektedir.
Günümüzde her galaksinin merkezinde 106 -108 Güneş kütlesinde bir karadelik olduğu düşünülmektedir. Kuasar gibi aktif galaksilerin yüksek ışıma gücünü açıklayabilen en başarılı modeller merkezdeki karadeliğin, etrafındaki bir diskten kütle aktarımı yaptığını öne sürmektedir. Eşlikçi yıldızın karadelik, nötron yıldızı veya beyaz cüce gibi bir tıkız nesne olduğu ikili yıldız sistemlerinde eşlikçi yıldızdan tıkız nesne üzerine kütle aktarımı da bir disk aracılığıyla gerçekleşir. X-ışınım çiftleri’nin enerji kaynağı bu “kütle aktarım diski”nde içeri taşınan maddenin kütleçekimsel potansiyel enerjisidir.
Karadeliklerin varlığına ilişkin en doğrudan gözlemsel kanıtlar ikili yıldız sisteminde yer alan bir karadeliğin etrafındaki kütle aktarım diskinin dinamiğinden elde edilebilir. X-ışınım çiftleri ve kuasarların keşfiyle birlikte kütle aktarım disklerinin dinamiği astrofizikte yoğun araştırılan bir konu olmuştur. X-ışınımı çiftlerinin güç yoğunluk spektrumunda gözlemlenen harmoniğimsi peryodik salınımların (QPO) diskin iç kısımlarından geldiği anlaşılmıştır. QPO’ların diske ait salınımlar ile ilişkili olabileceği öne sürülmüştür.
Bu tezde bir tıkız nesne etrafındaki kütle aktarım diskinin salınımları eksenel simetriyi bozan pertürbasyonların bir sonucu olarak ele alınmıştır. Sonlu genlikteki pertürbasyonlar 3. mertebeden yaklaşıklıkta incelenerek salınımların evrimi için, solitonik dalga çözümlerine sahip olduğu bilinen, lineer olmayan Schrödinger denklemi elde edilmiştir. Son olarak bu denklemin analitik çözümü verilerek pertürbasyonun zayıf lineer olmayan yaklaşıklıktaki evrimi ortaya konmuştur. Kütle aktarım disklerine ait salınımların solitonik dalga olması harmoniğimsi peryodik salınımların merkezdeki nesnenin niteliğinden bağımsız özelliklerini açıklayabilmek bakımından önemli olabilir.
0 yorum:
Yorum Gönder